Na naszej stronie w dziale Różności umieściliśmy wydanie poprawione publikacji Pawła Kołodziejskiego "Radomscy Kawalerowie Virtuti Militari 1914-1921
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej na mocy ustawy z dnia 1 sierpnia 1919 r. o ustanowieniu Orderu Wojskowego „Virtuti Militari” wskrzesił order ustanowiony w 1792 r. przez króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego, nadając mu nazwę Orderu Wojennego Virtuti Militari. Zgodnie z ustawą przywrócone zostało dawne znaczenie orderu jako nagrody „czynów wybitnego męstwa i odwagi, dokonanych w boju i połączonych z poświęceniem się dla dobra Ojczyzny”. Restytuowany order zachował dawny, wprowadzony w okresie Księstwa Warszawskiego, podział na pięć klas oraz ich nazwy. W ustawie określono podstawowe parametry orderu, zasady jego noszenia, kwalifikacje czynów, za które żołnierze mogli otrzymać poszczególne klasy orderu oraz prawa i przywileje odznaczonych. Wszyscy odznaczeni Orderem Virtuti Militari tworzyli zgodnie z ustawą braterski zespół pod nazwą „Zgromadzenie Kawalerów Orderu Virtuti Militari” z Kanclerzem Orderu i Kapitułą na czele. Kapitułę tworzyło dwunastu najstarszych kolejnością kawalerów czterech klas starszych, po trzech z każdej klasy. Przewodniczącym Kapituły z tytułem Kanclerza mógł być najstarszy klasą i kolejnością kawaler orderu, był nim marszałek Józef Piłsudski, jako jedyny Polak odznaczony Krzyżem Wielkim z Gwiazdą. Decyzja o nadaniu orderu od 1920 r. należała do Naczelnika Państwa, przy czym I, II i III klasę nadawał on na wniosek kapituły, a klasę IV i V – na wniosek dowództwa dywizji. 22 stycznia 1920 r. w rocznicę wybuchu powstania styczniowego odbyła się pierwsza dekoracja Krzyżami Srebrnymi, uhonorowano nimi wtedy wszystkich członków kapituły. Najmłodszym kawalerem tego orderu został wówczas pośmiertnie 13 letni Antoś Petrykiewicz – Orlę Lwowskie. Następne nadania odbywały się w kolejnych latach. W okresie 1920 – 1938 nadano łącznie 8389 Krzyży Virtuti Militari. Order Virtuti Militari był najwyższą nagrodą za dokonane bohaterskie czyny w walce zbrojnej. Cieszył się ogromną estymą zarówno wojska jak i społeczeństwa, a jego kawalerowie byli otaczani szacunkiem i pamięcią. W świadomości radomian funkcjonują w zasadzie tylko trzy nazwiska kawalerów Virtuti Militari związanych z Radomiem: Michała Brzęk Osińskiego, Józefa Marjańskiego i Teresy Grodzińskiej. Pozostałych okrył całun zapomnienia. W niniejszym opracowaniu przedstawiono sylwetki 22 osób odznaczonych Krzyżem Virtuti Militari. Są to postacie związane z Radomiem poprzez urodzenie lub zamieszkiwanie na terenie miasta i w okolicy, naukę w szkołach radomskich. Opracowanie ma na celu wskrzeszenie pamięci o tych bohaterach, którzy swoją walką, krwią a także i ofiarą życia dowiedli iż niepodległa Rzeczypospolita jest dobrem najwyższym.
Serdecznie dziękuję panu Kazimierzowi Jaroszkowi, dyrektorowi Archiwum Państwowego w Radomiu za okazaną pomoc w kompletowaniu dokumentów metrykalnych i prostowanie błędów faktograficznych w biogramach już wcześniej publikowanych.
W wydaniu II dodano pięć biogramów i uzupełniono aneks o kolejne nazwiska.
Paweł Kołodziejski
